ارزش و فضیلت انفاق در راه خدا از منظر روایات

ارزش و فضیلت انفاق در راه خدا از منظر روایات
انفاق و بخشش در راه خدا و كمك مالى به افراد محروم و مخصوصا آبرومند توأم با خلوص نیت، از امورى است كه در آیات قرآن مجید مكرر بر مكرر روى آن تكیه شده و از نشانه هاى ایمان ذكر شده است. روایات اسلامى نیز مملو از تاكید در این باره است تا آنجا كه نشان مى دهد در فرهنگ اسلام انفاق مالى به شرط اینكه انگیزه اى جز رضاى پروردگار نداشته باشد و از هر گونه ریاكارى و منت و آزار خالى باشد از بهترین اعمال است. در روایتى از امام باقر علیه السلام نقل شده که می فرماید: «ان احب الاعمال الى الله ادخال السرور على المؤمن ، شبعة مسلم او قضاء دینه؛ محبوبترین اعمال نزد خدا این است كه قلب مؤمن نیازمندى را مسرور كند، به اینكه او را سیر كرده، یا بدهى او را ادا كند».
در حدیثى از رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم  آمده است: «من الایمان حسن الخلق ، و اطعام الطعام ، و اراقة الدماء؛ از ایمان حسن خلق و اطعام طعام و ریختن خون ( قربانى كردن در راه خدا ) است». و در حدیث دیگرى از امام صادق علیه السلام آمده است كه فرمود: «ما ارى شیئا یعدل زیارة المؤمن الا اطعامه ، و حق على الله ان یطعم من اطعم مؤمنا من طعام الجنة؛ من چیزى را معادل دیدار مؤمن نمى بینم، جز اطعام كردن او، و هر كس مؤمنى را اطعام كند بر خدا است كه او را از طعام جنت اطعام نماید». در حدیث دیگرى از پیغمبر اكرم صلى الله علیه وآله وسلّم آمده است كه مردى مهار مركب حضرت را گرفت و عرض كرد اى رسول خدا! «اى الاعمال افضل؟؛ چه عملى از همه اعمال برتر است؟» فرمود: «اطعام الطعام ، و اطیاب الكلام؛ غذا دادن به مردم و خوش زبان بودن ». و در حدیثى از رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلّم مى خوانیم: «من عال اهل بیت من المسلمین یومهم و لیلتهم غفر الله ذنوبه؛ كسى كه خانواده اى از مسلمین را یك شبانه روز پذیرائى كند خداوند گناهانش را مى بخشد».
همچنین پیامبر خدا صلى الله علیه وآله می فرماید: «أرضُ القِیامَةِ نارٌ ما خَلا ظِلَّ المُؤمِنِ ؛ فإنَّ صَدَقَتَهُ تُظِلُّهُ؛ سرزمین قیامت تماماً آتش است، مگر سایه مؤمن؛ زیرا كه صدقه او بر سرش سایه مى‏افكند» و نیز می فرماید: «مَن أعطى‏ دِرهَماً فی سَبیلِ اللَّهِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سبعَمِائةِ حَسَنَةٍ؛ هركه یك درهم در راه خدا بدهد، خداوند برایش هفتصد ثواب مى‏نویسد» و خطاب به ‏اصحاب خود فرمود: «أیُّكُم مالُ وارِثهِ أحَبُّ إلَیهِ مِن مالِهِ ؟ قالوا : یا رسولَ اللَّهِ ، ما مِنّا أحدٌ إلّا مالُهُ أحَبُّ إلَیهِ مِن مالِ وارِثِهِ . قالَ : فإنَّ مالَهُ ما قَدَّمَ ، ومالَ وارِثِهِ ما أخَّرَ؛ كدام یك از شما مال و ارثش را بیشتر از مال خود دوست دارد؟ اصحاب عرض كردند: اى رسول خدا، هیچ یك از ما نیست مگر این كه مال خودش را بیشتر از مال و دارایى و ارثش دوست دارد. حضرت فرمود: مالِ هركس همان است كه (براى آخرت) پیش مى‏فرستد، و مال و ارثش آن است كه پس از خود برجاى مى‏گذارد».
امام على علیه السلام می فرماید: «طُوبى‏ لِمَن أنفَقَ الفَضلَ مِن مالِهِ وأمسَكَ الفَضلَ مِن كلامِه؛ خوشا به حال كسى كه زیادى مال خویش را انفاق كند و جلو زیاده‏‌گویى خود را بگیرد. و نیز می فرماید: «إنّكُم أغبَطُ بما بَذَلتُم مِن الرّاغِبِ إلَیكُم فیما وَصَلَهُ مِنكُم؛ شما از چیزى كه بخشیده‏اید سود بیشترى مى‏برید تا كسى كه آن را به دست آورده ‏است». و در سفارش به ‏فرزند بزرگوارش امام حسن‏‌علیه السلام می فرماید: «إنّما لكَ مِن دُنیاكَ ما أصلَحتَ بهِ مَثواكَ ، فأنفِقْ فی حَقٍّ ولا تَكُن خازِناً لِغَیرِكَ؛ در حقیقت بهره تو از دنیایت‏ همان ‏است كه ‏با آن ‏آخرتت‏ را بسازى. پس در راه حقّ خرج كن و خزانه‌‏دار دیگران مباش» (نامه 31 نهج البلاغه). پیامبر خدا صلى الله علیه وآله می فرماید: «ما نَقَصَ مالٌ مِن صَدَقَةٍ قَطُّ ، فأعطُوا ولا تَجبُنوا؛ هیچ مالى هرگز بر اثر صدقه دادن كم نشد. پس عطا كنید و نترسید».
نقل شده که عایشه گوید: گوسفندى را سر بریدند (و گوشت آن را انفاق كردند). پیامبر صلى الله علیه وآله فرمود: چیزى مانده ‏است؟ عایشه گفت: به جز سردستش چیزى باقى نمانده ‏است. پیامبر صلى الله علیه وآله فرمود: به جز سردستش، همه آن باقى مانده ‏است. امام صادق علیه السلام می فرماید: «أنفِقْ وأیقِنْ بالخَلَفِ؛ انفاق كن و به عوض یقین داشته باش». و به مردى كه با اشاره به آیه «و آنچه انفاق كنید ...» ادعا كرد كه او انفاق مى‏كند، امّا عوض و جایگزینى نمى‏بیند، فرمود: « أفَتَرَى اللَّهَ أخلَفَ وَعدَهُ ؟! [قالَ :] قلتُ : لا ، قالَ : فمِمَّ ؟ قُلتُ : لا أدری ، قالَ : لَو أنّ أحَدَكُمُ اكتَسَبَ المالَ مِن حِلِّهِ وأنفَقَهُ فی حَقِّهِ لَم یُنفِقْ دِرهَماً إلّا أخلَفَ اللَّهُ علَیهِ؛ آیا خیال مى‏كنى خداوند خُلف وعده مى‏كند؟ (آن مرد گوید:) عرض كردم: نه. فرمود: پس علّت چیست؟ (گوید:) گفتم: نمى‏دانم. حضرت فرمود: اگر فردى از شما مال حلال به دست آورد و به حقّ انفاق كند، درهمى انفاق نكند، مگر این كه خداوند عوض آن را بدهد».
پیامبر خدا صلى الله علیه وآله می فرماید: «مَن مَنَعَ مالَهُ مِن الأخیارِ اختِیاراً صَرَفَ اللَّهُ مالَهُ إلَى الأشرارِ اضطِراراً؛ هر كه مال خود را به اختیار، از نیكان دریغ كند، خداوند مالش را به اجبار، نصیبِ بَدان گرداند». امام صادق علیه السلام می فرماید: « ما مِن عَبدٍ یَمنَعُ دِرهَماً فی حَقِّهِ إلّا أنفَقَ اثنَینِ فی غَیرِ حَقِّهِ؛ هیچ بنده‏اى نیست كه از خرج كردن یك درهم در راهى كه حقّ آن است دریغ ورزد مگر این كه دو درهم به ناحقّ خرج كند». امام كاظم علیه السلام می فرماید: «إیّاكَ أن تَمنَعَ فی طاعَةِ اللَّهِ ، فتُنفِقَ مِثلَیهِ فی مَعصیَةِ اللَّهِ؛ از خرج كردن در راه طاعت خدا دریغ مكن كه (لاجرم) دو چندان آن را در راه معصیت خدا خرج خواهى كرد». در مورد فضیلت انفاق كردن تنگدست،‏ پیامبرخدا صلى الله علیه وآله می فرماید: «ثَلاثَةٌ مِن حَقائقِ الإیمانِ : الإنفاقُ مِن الإقتارِ ، وإنصافُكَ النّاسَ مِن نَفسِكَ ، وبَذلُ العِلمِ لِلمُتَعلِّمِ؛ سه چیز از حقیقت‏هاى ایمان است: انفاق كردن در حال تنگدستى، انصاف به خرج دادن با مردم و دانش بخشى به جوینده دانش».
در تفسیر مجمع البیان از پیغمبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله و سلم  نقل شده كه فرمود: «اذا سئل السائل فلا تقطعوا علیه مسالته حتى یفرغ منها ثم ردوا علیه بوقار و لین اما بذل یسیر او رد جمیل فانه قد یاتیكم من لیس بانس و لا جان ینظرون كیف صنیعكم فیما خولكم الله تعالى»:در این حدیث پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم گوشه هاى از آداب انفاق را روشن ساخته مى فرماید: هنگامى كه حاجتمندى از شما چیزى بخواهد گفتار او را قطع نكنید تا تمام مقصود خویش را شرح دهد، سپس با وقار و ادب و ملایمت به او پاسخ بگویید، یا چیزى كه در قدرت دارید در اختیارش بگذارید و یا به طرز شایستهاى او را باز گردانید زیرا ممكن است سؤ ال كننده فرشته هایی باشد كه مامور آزمایش شما است تا ببیند در برابر نعمتهائى كه خداوند به شما ارزانى داشته چگونه عمل مى كنید.
امام سجّاد علیه السلام می فرماید: «إنّ مِن أخلاقِ المُؤمنِ الإنفاقَ على‏ قَدرِ الإقتارِ؛ از خصلت‏هاى مؤمن، انفاق كردن به اندازه تنگدستى است». همچنین می‌فرماید: صدقه و انفاق، آتش غضب پروردگار را خاموش می‌کند و در روایت دیگری بر صدقه‌ی پنهانی تأکید فرموده است و نیز می‌فرماید: آمادگی برای مرگ در پرتو دوری از مال حرام و سخاوتمندی در راه خیر به دست می‌آید و نیز می‌فرماید:  به مستمندان کمک کنید. هرگز سائل را نرانید و او را بی‌جواب نگذارید( بحارالانوار، ج 46، ص 74، حدیث 64).